top of page

HSP: aangeboren of aangeleerd?

Foto van schrijver: Janine Veerman I Praktijk ViaMeaJanine Veerman I Praktijk ViaMea

HSP, ofwel Hoog Sensitieve Personen, is een term die steeds bekender wordt. Ik lees het steeds vaker of hoor ervan van mijn cliënten (over zichzelf of bijvoorbeeld over hun kinderen). Maar wat is het precies? Is HSP een aangeboren eigenschap of misschien een strategie die je hebt ontwikkeld als reactie op je omgeving? In dit blogartikel gaan we dieper in op deze vraag en verkennen we de verschillende perspectieven rondom HSP.

Wat is HSP?

Hoog Sensitieve Personen (HSP) zijn mensen die een verhoogde gevoeligheid hebben. Dit kunnen zowel prikkels vanuit hun omgeving zijn als hun eigen (emotionele) beleving en verwerking ervan. Dit kan variëren van geluiden, aanrakingen, geuren, smaken en visuele prikkels tot sfeer, sociale situaties, emoties en stemmingen. Volgens psycholoog Elaine Aron, die de term 'Hoog Sensitief Persoon' in de jaren '90 introduceerde, zou ongeveer 15-20% van de bevolking hoog sensitief zijn. Hoog sensitieve personen verwerken informatie dieper en intensiever dan mensen zonder deze eigenschap. Dit geeft een vergroot risico voor overprikkeling bij deze mensen.


Wat mij, binnen mijn rol als psychodynamisch therapeute en vitaliteitscoach, hierin intrigeert, is: wat maakt dit gebeurd? Wat is nu precies de oorzaak van deze verhoogde gevoeligheid? Is het aangeboren? Is het een aandoening? Of is het iets dat we aanleren door onze ervaringen? En vervolgens de vraag: wat is helpend? Laten we er eens naar kijken vanuit verschillende perspectieven:


Verklaring 1: HSP als aangeboren Eigenschap

Een verklaring voor HSP is dat het een aangeboren eigenschap is. Volgens studies in de psychologie en neurobiologie zijn hoog sensitieve personen genetisch voorbestemd om gevoeliger te zijn voor stimuli. Er lijkt een duidelijk verband te zijn tussen de hersenstructuren van hoog sensitieve mensen en hoe zij prikkels verwerken. Hoog sensitieve personen hebben vaak een meer actieve amygdala, het gedeelte van de hersenen dat betrokken is bij emotionele verwerking en het reageren op stressvolle situaties. Dit kan verklaren waarom hoog sensitieve personen vaak sneller worden overweldigd door intensieve of langdurige prikkels.

Elaine Aron, een van de pioniers op het gebied van HSP, heeft in haar onderzoek aangetoond dat hoog sensitieve personen geen stoornis of ziekte hebben, maar simpelweg een andere manier van waarnemen en reageren op de wereld om hen heen. Het is een variant van normale menselijke diversiteit. HSP is dus geen afwijking, maar eerder een natuurlijk biologisch verschil in hoe iemand prikkels verwerkt. Hierin kun je het zien als een persoonskenmerk of eigenschap, en kun je manieren zoeken om ermee om te gaan, zoals mindfulness, grenzen stellen, en het zoeken naar prikkelvermindering.


Deze verklaring stelt dus dat het iets is dat nou eenmaal in je zit (of niet). Daar kom je niet vanaf, zo is je brein nou eenmaal ontwikkeld. Je zal ermee moeten leren leven. Ik ben dan nog wel nieuwsgierig of er iets is dat maakt dat sommige mensen een meer actieve amygdala ontwikkelen... Is dat toeval? Erfelijk? Wellicht een gevolg van omgevingsfactoren tijdens de zwangerschap of kinderjaren? Ik vraag me dat af, omdat ik een meer actieve (of overactieve) gevoeligheid en -reactie op prikkels en stressvolle situaties in mijn praktijk ook tegenkom als gevolg van bijvoorbeeld trauma. Maar ook bij volwassenen waar blijkt dat er sprake is geweest van een belaste opvoeding of -situatie tijdens de (vroege) kinderjaren.


Deze mensen hebben bijvoorbeeld in een (voor hen) angstige of onveilige situatie gezeten die niet goed aansloot op wat ze nodig hadden. Ze zijn vanuit die situatie strategieën gaan ontwikkelen om daarmee om te gaan en staande te blijven. Deze strategieën zijn niet bewust gekozen vanuit een volwassen ratio, maar vanuit emoties en kinderlijke interpretaties van de werkelijkheid. Hierin zie je dat vooral angst vaak een grote rol heeft gespeeld in het ontwikkelen van deze strategieën, met als doel jezelf te behoeden en beschermen. Dit zijn strategieën zoals: pleasen, plichtsgetrouw, verantwoordelijk, aanpassen, jezelf wegcijferen of negeren, perfectionisme, zelfredzaamheid, zelfstandigheid, controledrang, vermijden, over-analyseren, piekeren, (zelf)kritiek. En nee... dit is niet alleen maar negatief. Deze strategieën hebben ook positieve en helpende kanten. Maar doordat ze (vooral) angst gestuurd zijn, bestaat het risico dat ze ten koste gaan van jezelf. Dit komt doordat angst weinig rekening houdt met jouw welbevinden en wat jij wilt of nodig hebt (dat jij veilig bent en blijft is de enige prioriteit).


Deze strategieën worden als kind (onbewust) veel toegepast en daardoor flink ingeoefend en eigengemaakt. Het vormt je. Maar deze strategieën staan niet in dienst van de IK, maar in dienst van angst. Dat maakt dat je als volwassene kan merken dat je er zelf niet alle regie over hebt (angst beslist, niet jij). En zolang er geen bewustwording komt of de nodige verwerking van dingen, zal angst dit blijven volhouden. Puur omdat dit toen (vroeger) ook heeft gewerkt en nodig was.


De 2e verklaring, dat HSP een aangeleerde strategie zou zijn, sluit hier precies op aan.


Verklaring 2: HSP als aangeleerde Strategie

Een andere benadering is dat HSP een aangeleerde strategie kan zijn die we ontwikkelen als reactie op onze omgeving, vooral in de vroege jaren van ons leven. Dit komt voort uit de theorie dat we onze gevoeligheid gebruiken als een manier om te reageren op de omstandigheden waarin we ons bevinden. Als een kind bijvoorbeeld opgroeit in een druk of (emotioneel) onveilige omgeving, kan het zijn dat ze zich ontwikkelen tot een persoon die meer dan gemiddeld reageert op prikkels, als een manier om te anticiperen op of te beschermen tegen mogelijke gevaren.

Dit betekent niet dat HSP volledig is aangeleerd, maar het kan zijn dat iemand door ervaringen in zijn leven een overactief angst-systeem heeft ontwikkelt. Dat heeft als gevolg dat hij zijn gevoeligheid en alertheid vergroot als een manier om zichzelf beter af te stemmen (en aan te passen) op de omgeving, met als doel zijn veiligheid te waarborgen. In deze zin kan HSP een copingmechanisme of overlevingsstrategie zijn geworden.


Het belang van zelfbewustzijn en zelfzorg

Het antwoord lijkt niet zwart-wit, wellicht is het een combinatie van verschillende factoren.

Of HSP nu aangeboren, aangeleerd, of ergens in het midden ligt, het belangrijkste is dat hoog sensitieve mensen zelfbewustzijn ontwikkelen en vanuit daar leren hoe ze goed voor zichzelf kunnen zorgen. Want of het nu aangeboren of aangeleerd is, het is, want ook aangeleerde strategieën kun je namelijk niet 'ontleren'. Door te begrijpen hoe je in elkaar zit, welke kernkwaliteiten je bezit (aangeboren of aangeleerd) en welke valkuilen dat met zich meebrengt, kun je bewust aandacht besteden aan wat je nodig hebt om de boel in een gezonde balans te houden. En een gezond balans is alles, want wanneer je niet goed bent afgestemd op je eigen behoeftes, kan HSP leiden tot een disbalans en overbelasting (met allerlei gezondheidsproblemen als gevolg).


En het kan goed zijn dat je niet precies weet of je HSP hebt, of een overactief angst-systeem. Of dat je in een ongezonde disbalans zit door angst-gestuurde strategieën... Dat is ook niet waarmee mensen bij mij komen in de praktijk. Ze komen bij mij omdat ze ergens in vastlopen, ze last hebben van iets. Het is dan nog helemaal niet nodig om al te weten waardoor dit komt of hoe je dit anders zou willen... Dat is namelijk mijn werk als therapeute en coach, ik ga je helpen duidelijkheid en inzichten te krijgen. Te onderzoeken wat maakt dat je deze problemen of hulpvraag hebt. En vervolgens wat we ermee kunnen doen om je verder te helpen.


Hier een voorbeeldje van klachten op kenmerken die mensen noemen, waarin ik dan een overactief angst-systeem of HSP herken:

  • Ik krijg veel prikkels binnen (geur, geluiden, smaak, tast, zicht)

  • Bepaalde emoties worden snel getriggerd

  • Ik ben gevoelig en kan intens beleven

  • Ik kan kan snel overprikkelt raken

  • Ik heb een sterk inlevingsvermogen

  • Ik kan goed voor anderen zorgen (kan vaak snel inschatten wat een ander nodig heeft)

  • Ik voel snel iemand of een situatie aan (emoties, stemmingen, spanningen of sfeer)

  • Ik kan de neiging hebben mijn eigen belangen opzij te zetten of te negeren

  • Ik heb een sterk rechtsvaardigheidsgevoel

  • Ik neem veel details waar

  • Ik handel voornamelijk gewetensvol en bedachtzaam

  • Ik kan me snel afgewezen of bekritiseerd voelen

  • Ik ben gevoelig voor de meningen of opmerkingen van anderen

  • Ik functioneer beduidend minder goed als ik wordt geobserveerd

  • Ik ervaar snel druk, stress, spanningen en/of fysieke klachten

  • Veranderingen kunnen mij veel energie kosten of weerstand oproepen

  • Ik stel me snel dienstbaar op

  • Ik heb een gevoelig lichaamssysteem

  • Ik heb vaak meer tijd nodig bij het maken van een keuze of beslissing

  • Ik beschik over een sterke intuïtie

  • Ik kan genieten en ontspannen door natuur, muziek, kunst, verhalen en creativiteit

  • Ik vind vooral rust en ontlading wanneer ik alleen ben

  • Ik heb veel alleen-tijd nodig om alle prikkels te verwerken

  • Ik merk dat ik sommige dingen wel anders zou willen doen, maar weet niet goed hoe

  • Ik kan me soms erg onzeker of klein voelen in situaties

  • Nieuwe of onbekende situaties geven spanningen


En zo kan ik nog wel even doorgaan...Niet iedereen met HSP of een overactief angst-systeem zal al deze kernmerken hebben of in dezelfde mate ervaren, dit geeft een richtlijn.


Het hoeft geen last te zijn!

Mocht je jezelf (of een ander) hierin herkennen, weet dan dat het zeker niet betekend dat dit enkel een last hoeft te zijn. Er is hier goed mee te werken. En je hoeft niet nu nog niet te weten waardoor het komt of wat er zou kunnen werken, daar ga ik je bij helpen. Met als resultaat:

  • een betere balans in jezelf

  • meer rust

  • de regie weer naar jezelf

Waardoor jij (weer) vrijer en vitaler kunt leven, op de manier je jij wilt en past bij wie je bent (of wilt zijn).

Neem contact met me op en we kunnen samen kijken wat ik voor je kan betekenen! Mail naar info@praktijkviamea.nl, vul het contact formulier in of stuur een appje naar 0613710195 en ik neem snel contact met je op!


Groetjes Janine




11 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven
Trauma

Trauma

Comments


bottom of page